Στο χείλος μιας νέας κρίσης χρέους

Αν κανείς αναζητήσει στο Ίντερνετ τη λίστα με τις πέντε πιο τρομακτικές ιστοσελίδες του κόσμου –τόσο τρομακτικές που σε σημαδεύουν για μια ζωή– θα βρει από ηχογραφήσεις εξορκισμών με δαιμονισμένες κραυγές, μέχρι ανατριχιαστικές φωτογραφίες δολοφονιών που συμβαίνουν σε ακτίνα μερικών χιλιομέτρων. Μέσα σε αυτό το «τοπ 5» όμως θα βρει και μια φαινομενικά «αθώα» ιστοσελίδα. Πρόκειται για την usdebtclock.org.

Γράφει ο Γιάννης Τσιρογιάννης

Τι
την κάνει τόσο τρομακτική, ώστε να δεσπόζει ανάμεσα σε φρικιαστικούς θανάτους
και παραφυσικά φαινόμενα; Το usdebtclock μετρά σε πραγματικό χρόνο το παγκόσμιο
χρέος με real-time ένδειξη,
σαν ένα ρολόι που τρέχει ασταμάτητα (και πίσω δεν γυρνά)… Μέχρι να διαβάσετε
αυτές τις γραμμές, μόνο το αμερικανικό χρέος έχει διογκωθεί κατά μερικές
εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια, πάνω από τα 23 τρισ. Τα νούμερα ζαλίζουν και
αυξάνονται ασταμάτητα, χωρίς να μειώνονται ποτέ. Μερικά μόλις δευτερόλεπτα
παραμονής στην ιστοσελίδα αυτή είναι ικανά να τρομοκρατήσουν τον οποιονδήποτε,
ο οποίος πλέον συνειδητοποιεί πως το παγκόσμιο ρολόι του χρέους δεν είναι παρά
μια ωρολογιακή βόμβα που κάποια στιγμή θα σκάσει.

O
Χέρμπερτ Στάιν, εξέχων οικονομολόγος και σύμβουλος των Προέδρων Ρίτσαρντ Νίξον
και Τζέρλαντ Φορντ, είχε πει πως «αν κάτι δεν μπορεί να συνεχιστεί για πάντα,
πρέπει να σταματήσει» – δήλωση επίκαιρη όσο ποτέ, για όσους αρνούνται την
πραγματικότητα της μη βιωσιμότητας του σημερινού παγκόσμιου χρέους.

Τα
τρέχοντα επίπεδα παγκόσμιου χρέους απλώς δεν είναι βιώσιμα και αυτό, με τη σειρά
του, καθιστά νομοτελειακή μια καταστροφική παγκόσμια κρίση χρέους, χειρότερη
από αυτή του 2008. Το θέμα δεν τίθεται προς συζήτηση (πόσο μάλλον από εμάς,
αφού ακόμη και το ΔΝΤ το παραδέχεται) – δεν είναι ζήτημα του αν, αλλά του πότε.
Η βόμβα του παγκόσμιου χρέους κάποια στιγμή θα σκάσει – όχι στα χέρια των
εγγονών μας, αλλά στα δικά μας.

Ένα
χρέος είναι βιώσιμο αν χρησιμοποιείται για έργα με θετικές αποδόσεις και εάν η
οικονομία που στηρίζει το χρέος αυξάνεται ταχύτερα από το ίδιο το χρέος. Αλλά
καμία από τις προϋποθέσεις αυτές δεν ισχύει σήμερα, πόσο μάλλον για τη
μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Το αμερικανικό χρέος τις τελευταίες δύο
δεκαετίες διογκώνεται με εκθετικό ρυθμό σε σχέση με την παραγωγή. Ούτε καν η Fed
δε μπορεί πλέον να αντιστρέψει (ή καλύτερα να «κουκουλώσει» όπως έκανε μέχρι
σήμερα) αυτήν την κατάσταση, κάτι που φανερώθηκε και πρόσφατα με τις συνεχείς
ενέσεις ρευστότητας, το ανεξέλεγκτο τύπωμα δολαρίων και τον μη αναστρέψιμο
εθισμό του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος σε QE
και πολιτικές νομισματικής χαλάρωσης.

Το
χρέος σήμερα πραγματοποιείται μόνο για να συμβαδίζει με τις υπάρχουσες
απαιτήσεις υπό μορφή οφελών, τόκων και διακριτικών δαπανών. Δεν χρησιμοποιείται
για έργα με μακροπρόθεσμες θετικές αποδόσεις, όπως διακρατικές εθνικές οδοί,
γέφυρες και σήραγγες, τηλεπικοινωνίες 5G και βελτίωση των εκπαιδευτικών
αποτελεσμάτων (που σημαίνει βελτιωμένη απόδοση σπουδαστών, όχι συντάξεις
εκπαιδευτικών).

Και
οι ανεπτυγμένες οικονομίες χάνουν από το χρέος ταχύτερα από ό,τι αναπτύσσονται,
οπότε οι λόγοι του χρέους προς το ΑΕΠ κινούνται σε επίπεδα όπου το μεγαλύτερο
χρέος καταστέλλει την ανάπτυξη παρά βοηθά.

Τι
θα προκαλέσει την κρίση; Τα επιτόκια. Τα χαμηλά (και αρνητικά) επιτόκια
διευκολύνουν τα μη διατηρήσιμα επίπεδα χρέους, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Αλλά
με τόσο μεγάλο χρέος, ακόμη και οι μέτριες αυξήσεις των επιτοκίων θα
προκαλέσουν την έκρηξη των επιπέδων και των ελλειμμάτων του χρέους, καθώς
αναζητείται νέος δανεισμός μόνο και μόνο για να καλυφθούν οι πληρωμές τόκων. Οι
πραγματικές τιμές μπορεί να αυξάνονται ακόμα και όταν οι ονομαστικοί ρυθμοί
μειώνονται εάν ο αποπληθωρισμός τεθεί σε ισχύ.

Οι
πραγματικές ισοτιμίες είναι τα ονομαστικά επιτόκια μείον τον πληθωρισμό. Εάν ο
ρυθμός πληθωρισμού είναι αρνητικός, τα πραγματικά ποσοστά μπορεί να είναι
σημαντικά υψηλότερα από τον ονομαστικά. (ονομαστικό επιτόκιο 1% με
αποπληθωρισμό 2% ισοδυναμεί με πραγματικό επιτόκιο 3%.).

Ο
κόσμος βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού μιας κρίσης χρέους που έχει να δει από
τη δεκαετία του 1930. Δεν θα χρειαστούν πολλά για να ενεργοποιηθεί η κρίση.
Ακόμα και η συμπεριφορά της χρηματιστηριακής αγοράς είναι πλέον εξαιρετικά
προβλέψιμη (γιαυτό και άλλωστε κυριαρχούν τα λεγόμενα αλγοριθμικά trading
bots) και για πολλούς ετοιμάζεται για μια
απότομη πτώση τις επόμενες εβδομάδες.

Οι
αγορές ανεβαίνουν όταν η Fed μειώνει τα επιτόκια, ή υποδεικνύει ότι επίκεινται
περικοπές επιτοκίων. Οι αγορές ανεβαίνουν, επίσης, όταν υπάρχουν καλά νέα
σχετικά με τον εμπορικό πόλεμο, ειδικά μετά τη μίνι - συμφωνία «α’ φάσης» με
την Κίνα. Οι αγορές υποχωρούν όταν οι εμπορικές συνομιλίες μοιάζουν σαν να
καταρρέουν. Οι αγορές υποχωρούν επίσης, όταν η Fed υποδεικνύει ότι μπορεί να
σταματήσει να αυξάνει τα επιτόκια ή στην πραγματικότητα συνεχίζει την «παύση». Τα
καλά νέα (περικοπές επιτοκίων τον Ιούλιο, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο και
τις καλές προοπτικές για τους εμπορικούς πολέμους) υπερέβησαν τα κακά νέα,
επομένως οι αγορές συνέχισαν την ανοδική τους πορεία. Οι αγορές κινούνται σε
μια ασταθή «φούσκα», με βάση τα χαμηλά κέρδη και έχουν υποστηριχθεί από τα καλά
νέα για το εμπόριο.

Εάν
η εμπορική συμφωνία α’ φάσης και ένας διάδοχος της NAFTA (USMCA) ολοκληρωθούν
μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου, και η Fed πάψει τις περικοπές των επιτοκίων επ’ αόριστον,
γεγονός πιθανό, τι έχει απομείνει για να οδηγήσει τις τιμές των μετοχών
υψηλότερα; Τίποτε… αφού τα κέρδη ή το ΑΕΠ είναι και τα δύο αδύναμα. Και σε αυτό
το σημείο βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή. Αυτό αφήνει τις αγορές στο χείλος μιας
απότομης πτώσης, η οποία σύμφωνα με πολλούς παίχτες της Wall
Street θα μπορούσε να συμβεί μέχρι το τέλος του
έτους ή στις αρχές του 2020.

ΔΝΤ: Οι
περισσότεροι δεν θα αντέξουν μια νέα ύφεση

Για
την «ωρολογιακή βόμβα» του παγκόσμιου χρέους προειδοποιεί και το Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο, με το σύνολο του δημοσίου και ιδιωτικού χρέους παγκοσμίως
να ανέρχεται στα 188 τρισ. δολάρια στα τέλη του 2018, αυξημένο κατά 3 τρισ.
δολάρια σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2017.

Η
παγκόσμια αναλογία χρέους ως προς το ΑΕΠ ανήλθε στο 226% το 2018, έχοντας
αυξηθεί κατά μιάμιση ποσοστιαία μονάδα σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Παρότι πρόκειται για τη μικρότερη ετήσια αύξηση από το 2004, μια πιο προσεκτική
ματιά στα στοιχεία ανά χώρα αποκαλύπτουν ολοένα και περισσότερες αδυναμίες, σε
μια ένδειξη ότι πολλές χώρες δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν μια νέα φάση
οικονομικής επιβράδυνσης, υπογραμμίζει το ΔΝΤ.

Παρότι
οι περισσότερες χώρες, εκτός από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, προσπαθούν να
μειώσουν το χρέος που συσσωρεύτηκε μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση,
το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένει σε επίπεδα υψηλότερα από την
εποχή προ της κρίσης του 2008 και ανέρχεται σχεδόν στο 90% στις ανεπτυγμένες
οικονομίες, υπογραμμίζει η έκθεση.

«Εν
αντιθέσει με τις συνθήκες πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, οι
κίνδυνοι δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και στον
δημόσιο τομέα, εν μέρει αντανακλώντας την υφιστάμενη κληρονομιά της παγκόσμιας
κρίσης. Η μείωση του χρέους στον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσε να εξελιχθεί σε
πρόσθετο βάρος στον ήδη υπερχρεωμένο δημόσιο τομέα εάν μια μείωση της
οικονομικής παραγωγής οδηγήσει σε χαμηλότερα έσοδα ή εάν οι εταιρικές στάσεις
πληρωμών πυροδοτήσουν ζημίες και υπονομεύσουν τον δανεισμό από τις τράπεζες»,
τονίζουν οι Μορένο Μπαντία και Ντουντίνε του ΔΝΤ.