Μετρά τις “πληγές” της η οικονομία από την πανδημία

Η επιδημία του ιού COVID-19 έχει προκαλέσει σημαντικές μεταβολές στην οικονομική συμπεριφορά που αναπόφευκτα θα επιδράσουν αρνητικά στην οικονομική δραστηριότητα. Σύμφωνα πάντως με την πρόσφατη σχετική έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής, δεν είναι γνωστή ούτε η ένταση, ούτε και η διάρκεια αυτής της διαταραχής, συνεπώς είναι πρόωρο να προβλέψει κανείς με βεβαιότητα τις οικονομικές απώλειες που θα καταγραφούν σε ετήσια βάση. Ακόμα δυσκολότερο είναι να προβλέψει κανείς τις πιο μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες αφού δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό οι σημερινές καταστάσεις θα επηρεάσουν μελλοντικές οικονομικές συμπεριφορές. Σε κάθε περίπτωση, η πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και τα μέτρα δημοσιονομικής επέκτασης αναμένεται να προκαλέσουν σημαντική επιδείνωση του δημοσιονομικού αποτελέσματος και του δημόσιου χρέους. Για το σκοπό αυτό, οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης και των συνεπειών της στην οικονομική δραστηριότητα και την ανεργία θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκούς πόρους στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας επιμερισμού των βαρών.

Του Σπύρου Σταθάκη

Τα δύσκολα είναι μπροστά

• Alpha Bank, μια πανδημία εκτός από τις άμεσες δυσμενείς επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, δύναται να έχει και έμμεσες αρνητικές επιπτώσεις, μέσω της αλλαγής στη συμπεριφορά των πολιτών (behavioral effect), αφού υπό τον κίνδυνο της μετάδοσης, μειώνεται η κατανάλωση συγκεκριμένων υπηρεσιών και αγαθών, κυρίως υψηλής ελαστικότητας ζήτησης, εξέλιξη που με τη σειρά της οδηγεί σε πρόσθετη ζημία στην παραγωγή και στην αγορά εργασίας. Στον παραπάνω προβληματισμό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ότι είναι πολύ πιθανό οι τουρίστες, οι ταξιδιώτες για επαγγελματικούς λόγους και οι επισκέπτες σε εστιατόρια, χώρους τεχνών και ψυχαγωγίας να είναι πιο επιφυλακτικοί έως ότου αναπτυχθεί το εμβόλιο, ή μια ευρέως διαθέσιμη θεραπεία. Μέχρι τότε, οι κανόνες «κοινωνικής αποστασιοποίησης» ακόμη και αν καταστούν πιο χαλαροί, θα συνεχισθούν εκούσια για κάποιο χρονικό διάστημα.

Οι κλάδοι, σύμφωνα με την Alpha Bank,  που αναμένεται να πληγούν περισσότερο -και συνεπώς και η απασχόληση σε αυτούς- είναι εκείνοι των υπηρεσιών του τουρισμού, των αερομεταφορών, του εμπορίου, των τεχνών και της ψυχαγωγίας, των μεταφορών και αποθήκευσης (logistics), αλλά και της μεταποίησης . Οι κλάδοι αυτοί απασχολούν σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, 1,25 δισ. εργαζόμενους, που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 38% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα, το 2019, οι περισσότεροι κλάδοι (με

εξαίρεση τον πρωτογενή τομέα και τον κατασκευαστικό κλάδο), συνέβαλαν στην αύξηση των θέσεων εργασίας.

Ο δημόσιος τομέας και ο τουρισμός

Τη μεγαλύτερη συμβολή, ωστόσο, είχαν ο ευρύτερος δημόσιος τομέας, ο οποίος απορρόφησε 15,6 χιλιάδες εργαζόμενους, οι λοιπές υπηρεσίες (14 χιλ.) και ο τουρισμός (10,1 χιλ.)

Ως εκ τούτου, απαιτείται άμεση δημοσιονομική αντιμετώπιση για τη στήριξη αυτών των κλάδων της

οικονομίας. Για παράδειγμα, ο τουρισμός θεωρείται η «βαριά βιομηχανία» της χώρας μας, αφού η άμεση συνεισφορά του φθάνει περίπου το 11% του ΑΕΠ, ενώ οι ετήσιες τουριστικές εισπράξεις υπερέβησαν το 2019 τα  18 δισ. ευρώ. Αν δεν στηριχθεί ο συγκεκριμένος κλάδος, μπορεί να αναλογισθεί κανείς τις άμεσες και πολλαπλασιαστικές, αρνητικές επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία.

Όπως σημειώνει στην πρόσφατη έκθεσή του και το ΙΟΒΕ, η συρρίκνωση της δραστηριότητας, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα για την εξέλιξη και τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, όπως επίσης την πιθανότητα επανάληψής της στο μέλλον, π.χ. το φθινόπωρο, θα πλήξουν καίρια την πρόθεση για επενδύσεις. Στην πλευρά της παραγωγής, οι κλάδοι οι οποίοι αναμένεται να πληγούν περισσότερο από τα διοικητικά μέτρα εγχωρίως και διεθνώς, πέρα από εκείνους των Μεταφορών και του Χονδρικού – Λιανικού εμπορίου (εκτός των super markets) οι οποίοι αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι αυτοί με υψηλή δραστηριότητα σε διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες, όπως πολλοί κλάδοι της Μεταποίησης, η Παροχή υπηρεσιών καταλύματος, η Εστίαση, αλλά και ο Πρωτογενής τομέας και οι Υπηρεσίες Ψυχαγωγίας.

Οι δημοσιονομικές επιπτώσεις

Σε ό,τι αφορά τις δημοσιονομικές επιπτώσεις, σύμφωνα πάντα με τις εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ, το σχέδιο υλοποίησης του Κρατικού Προϋπολογισμού για το υπόλοιπο του 2020 έχει ανατραπεί από τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού. Έντονες επιδράσεις θα ασκηθούν στο δημοσιονομικό ισοζύγιο όχι μόνο από τις παρεμβάσεις στήριξης επιχειρήσεων και νοικοκυριών λόγω της υποχρεωτικής διακοπής δραστηριότητας σε πολλούς κλάδους προκειμένου να προστατευθεί η δημόσια υγεία, γεγονός το οποίο επηρεάζει συνολικά τις αλυσίδες αξίας στις οποίες υπάγονται, αλλά και, εάν όχι πρωτίστως, από τις απώλειες εσόδων, από την έμμεση και την άμεση φορολογία, τις ασφαλιστικές εισφορές κ.ά.

Εφόσον αυτά ή κάποια εξ αυτών των μέτρων παραταθούν, ή εάν ληφθούν πρόσθετα, θα αυξάνεται η δημοσιονομική επιβάρυνση. Ενώ για τις παρεμβάσεις ενίσχυσης νοικοκυριών και επιχειρήσεων δεν είναι δύσκολη, βάσει ορισμένων υποθέσεων, μια προσέγγιση των μεταβολών που προκαλούν στα δημόσια οικονομικά, η ίδια άσκηση για τα μέτρα διακοπής των οικονομικών δραστηριοτήτων και περιορισμού των μετακινήσεων είναι αφενός πιο σύνθετη, λόγω του μεγάλου εύρους των επιδράσεών της, αφετέρου περισσότερο δύσκολη, καθώς, προς το παρόν, δεν υπάρχουν ενδείξεις, στοιχεία, για την ένταση αυτών των επιδράσεων.

Τα έσοδα

Προφανώς οι επιπτώσεις στα έσοδα θα εξαρτηθούν από την εξέλιξη της καταναλωτικής ζήτησης, την τάση στην ανεργία, την πορεία των εξαγωγών. Όμως, καθένα από αυτά τα μεγέθη επηρεάζεται από σειρά παραγόντων, ενώ υπάρχουν και αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Ένα διαφορετικό χαρακτηριστικό των επιδράσεων στα έσοδα από την πανδημία σε σύγκριση με αυτές στις δαπάνες, είναι το ότι οι δεύτερες θα ολοκληρωθούν με τη λήξη των έκτακτων μέτρων στήριξης, ενώ εκείνες στα έσοδα θα συνεχιστούν, αναλόγως των αλλαγών που θα έχουν επέλθει στο εγχώριο και το διεθνές οικονομικό περιβάλλον.

Μπορεί να υπάρξει επιστροφή στην κανονικότητα;

Την απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα προσπαθεί να δώσει το «11 Steps Exit Plan» που συνέταξε το τμήμα Μελετών του ΕΒΕΠ για την EuroCommerce, κοινοποιήθηκε στους αρμόδιους Υπουργούς της Κυβέρνησης και ζήτησε να εξεταστεί, ώστε να ενσωματωθεί στις τελικές αποφάσεις του Πρωθυπουργού. Η σταδιακή αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας, σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, πρέπει να γίνει βήμα προς βήμα, ακολουθώντας αντίστροφα την ίδια διαδρομή και τον ίδιο τρόπο που πετύχαμε τον περιορισμό εξάπλωσης του κορονωϊού. Αναλυτικότερα, το σχέδιο που εκπόνησε το τμήμα Μελετών του ΕΒΕΠ, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων:

Εναρμονισμένοι κανόνες εξόδου με χρονικές διακρίσεις

Πρέπει να σχεδιαστεί μια ομαλή διέξοδος από το καθολικό κλείσιμο. Απαιτείται μια συντονισμένη προσέγγιση σε εθνικό επίπεδο, με τη δημιουργία εναρμονισμένου και αξιόπιστου πλαισίου. Η επιστροφή στη κανονική λειτουργία των επιχειρήσεων πρέπει να γίνει με διάκριση μεταξύ μεγέθους, εγκαταστάσεων και κλάδου. Οι χρονικές αποστάσεις πρέπει να είναι προσεκτικές και δεν πρέπει να οδηγήσουν σε στρέβλωση του ανταγωνισμού, ούτε όμως να θέσουν ξανά σε κίνδυνο την δημόσια υγεία. Το άνοιγμα της λιανικής και των υπηρεσιών πρέπει να γίνει σταδιακά, περιορίζοντας τους κινδύνους. Η εστίαση θα μπορούσε να ανοίξει ξανά εάν απαιτηθεί επαρκής απόσταση μεταξύ τραπεζιών. Πρέπει τέλος, να αποφευχθούν ασαφείς, περίπλοκοι κανονισμοί και να ενημερωθούν όλοι εγκαίρως, ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα.

Συνέχεια επικοινωνίας για μέτρα δημόσιας υγείας και συμπεριφοράς

Μόλις τα ιατρικά δεδομένα το επιτρέψουν, πρέπει να δημοσιευθεί το χρονοδιάγραμμα για τη στρατηγική εξομάλυνσης. Οι σαφείς κανόνες σχετικά με την υγεία και τη συμπεριφορά για την προστασία των πολιτών επιταχύνουν το άνοιγμα των κλειστών επιχειρήσεων που όμως πρέπει να έχουν σχέδιο για την ασφαλή απασχόληση προσωπικού και την κατάλληλη προστασία των πελατών. Οι υγειονομικοί κανονισμοί πρέπει να εφαρμόζονται κατά τρόπο που να μπορούν οι επιχειρήσεις να διατηρούν παράλληλα την λειτουργία τους. Η επαναφορά της κανονικής ροής των μέσων μαζικής μεταφοράς επιβάλλει παράλληλα αποστάσεις ασφαλείας και ενδεχομένως χωρίσματα για τις ευάλωτες ομάδες. Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης πρέπει να παρέχει προστασία και εργασία από το σπίτι για ομάδες υψηλού κινδύνου. Είναι σημαντικό να διατηρηθούν γενικές οδηγίες και να αποφύγουμε ένα συνονθύλευμα διαφορετικών κανόνων και αυθαίρετων ερμηνειών.

Αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και αναζωογόνηση της κατανάλωσης

Το κοινό χρειάζεται ένα σαφές μήνυμα για να αυξήσει την ιδιωτική κατανάλωση και τον κατάλληλο τρόπο για να ανακτήσει εμπιστοσύνη. Η ιδιωτική κατανάλωση αποτελεί σημαντικό παράγοντα σταθερότητας για ολόκληρη την οικονομία και μια συνεχιζόμενη αβεβαιότητα θα μπορούσε να αναβάλει την αγορά αγαθών. Παρέχοντας λοιπόν τα επιπλέον 800 ευρώ στους δικαιούχους και τον Μάιο, θα διατεθούν κυρίως για αγορές στα καταστήματα που θα ανοίξουν, βοηθώντας όχι μόνο το εμπόριο, αλλά και τη μεταποίηση και τις υπηρεσίες να κερδίσουν το χαμένο έδαφος, μετά τον τερματισμό των περιοριστικών μέτρων λειτουργίας της αγοράς. Φορολογικές απαλλαγές, τόσο για καταναλωτές όσο και για επιχειρήσεις, μπορούν να τονώσουν τη κατανάλωση.

Οικονομική υποστήριξη για τους πληττόμενους κλάδους της οικονομίας

Οι επιχειρήσεις χρειάζονται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα στήριξης για να επιστρέψουν στην κανονικότητα γρήγορα και βιώσιμα. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι μέτρα ανακούφισης και στήριξης ήδη εφαρμόζονται χωρίς περιττές κανονιστικές απαιτήσεις. Τα βασικά οικονομικά μέτρα στήριξης που πρέπει να εξειδικευτούν είναι

• Γενναιόδωρη ρευστότητα, άμεσες επιχορηγήσεις και εγγυήσεις δανείων.

• Απλοποιημένη φορολογική μεταχείριση των ζημιών.

• Διευκρίνιση για την κατανομή του κινδύνου μεταξύ ιδιοκτητών και ενοικιαστών.

• Επίλυση του προβλήματος των επιταγών μετά την πάροδο των 75 ημερών.

• Ορισμός για τη προστασία από μολυσματικές ασθένειες ως βάση για αποζημίωση.

• Έκτακτη και επείγουσα βοήθεια στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το οικονομικό επιτελείο πρέπει να επισπεύσει την εκταμίευση της «επιστρεπτέας προκαταβολής» και τη λειτουργία του Ταμείου Εγγυοδοσίας με ένα απλό τρόπο και χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια. Η ειδική υποστήριξη έκτακτης βοήθειας για ΜμΕ, πρέπει να στοχεύει στις πληρωμές που οφείλονται, όπως μισθοδοσία, ενοίκια, επιταγές και λογαριασμούς, που δεν μπορούν να πληρώσουν λόγω έλλειψης τζίρου.

Διατήρηση εργατικής ειρήνης και μείωση μη μισθολογικού κόστους

Πρέπει να διατηρηθούν οι ισορροπίες μεταξύ επιχειρήσεων και εργαζομένων που πλήττονται από την κρίση και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Να εξεταστούν:

• Μείωση των εισφορών από το 2020 για τις επιχειρήσεις και εργαζομένους, κατά 0,9 ποσοστιαίες μονάδες με ελάφρυνση 2,21% του μη μισθολογικού κόστους.

• Επέκταση των υπερωριών σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν μεσοπρόθεσμα οι επιχειρήσεις τις ανάγκες τους.

• Να επιτρέπεται στους εργοδότες να καθορίζουν πότε οι εργαζόμενοι θα πάρουν κανονικές άδειες, προκειμένου να βελτιστοποιήσουν τη σύνθεση του προσωπικού.

• Απλοποίηση για καθυστέρηση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης και επέκτασης τους καλοκαιρινούς μήνες, χωρίς προσαυξήσεις.