Η συναισθηματική νοημοσύνη και η αξία της στην προσωπική ζωή και στον χώρο εργασίας

Γράφει η Σοφία Φουντουλάκη
εικαστικός/ζωγράφος, αρθρογράφος, διευθύντρια εικαστικών στην UNESCO Piraeus and Islands

Συναισθηματική νοημοσύνη

Α) Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι: ένα άλλο είδος ευφυίας του ανθρώπου, στον οποίο έχουν σφυρηλατηθεί ικανότητες από την παιδική ηλικία, που συμβάλλουν σημαντικά στην ευημερία του, όπως:

Η αυτοεπίγνωση, η επιμονή, ο έλεγχος του παρορμητισμού, η αυτοενεργοποίηση, ο αλτρουϊσμός, η ενσυναίσθηση, η κοινωνική προσαρμοστικότητα, η συμπόνια.

Η συναισθηματική νοημοσύνη χτίζεται στη πορεία ανάπτυξης του ατόμου και οικοδομεί υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Είναι το εργαλείο που συμβάλλει καθοριστικά, ώστε οι άνθρωποι να ξεχωρίζουν κοινωνικά, να είναι ισορροπημένοι και πετυχημένοι στη ζωή και στον επαγγελματικό στίβο.

Σύμφωνα με έρευνες το υψηλό IQ δεν εξασφαλίζει, χωρίς τη συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) την προσωπική και επαγγελματική επιτυχία.

Παρατηρείται, άνθρωποι με εξαιρετικά υψηλό δείκτη νοημοσύνης να χειρίζονται εντελώς άστοχα την ζωή τους, είναι άνθρωποι που στερούνται της νοημοσύνης της καρδιάς και που δεν τους αφορά ο εσωτερικός κόσμος του ατόμου.

Η ευαισθησία που παρέχει στο άτομο η συναισθηματική νοημοσύνη, είναι αυτή που του επιτρέπει να συλλαμβάνει–αναγνωρίζει τα σιωπηρά μηνύματα στο περιβάλλον και να τα επεξεργάζεται εγκαίρως και ορθά. Ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης η αναγνώριση των συναισθημάτων.

Τα συναισθήματα κάνουν τον άνθρωπο πιο «πλούσιο» και ενδυναμώνουν τις ιδιότητες εκείνες που τον κάνουν περισσότερο ολοκληρωμένο.

-Η συναισθηματική νοημοσύνη (ή άλλη νοημοσύνη) και η πολλαπλότητα της

Πέρα από την ακαδημαϊκή νοημοσύνη (IQ) και τις ακαδημαϊκές δεξιότητες, ο άνθρωπος πρέπει να λειτουργεί και με την άλλη νοημοσύνη, αυτή της καρδιάς ή αλλιώς συναισθηματική νοημοσύνη. Έτσι, βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση σε όλους τους τομείς της ζωής. Μπορεί να είναι ισορροπημένος, περισσότερο ευχαριστημένος και αποτελεσματικός στη ζωή του με καθαρή σκέψη και ματιά για τη ζωή.

Σύμφωνα με έγκυρες θεωρίες, όσον αφορά τη πολλαπλότητα της νοημοσύνης, υπάρχουν δύο είδη προσωπικής νοημοσύνης ή συναισθηματικής νοημοσύνης.

-Η Διαπροσωπική Νοημοσύνη: Η ικανότητα να καταλαβαίνεις τους άλλους, να ανταποκρίνεσαι στη ψυχοσύνθεση τους, στα κίνητρα και στις επιθυμίες τους.

Έτσι συνεργάζεσαι μαζί τους, αφού γνωρίζεις ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που τους ενεργοποιούν.

Οι πετυχημένοι άνθρωποι στην προσωπική ζωή αλλά και στον επαγγελματικό στίβο, διαθέτουν αδιαμφισβήτητα υψηλό δείκτη διαπροσωπικής νοημοσύνης.

-Η Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη: Η ικανότητα του ανθρώπου να σχηματίσει ένα πρότυπο του εαυτού του, το οποίο θα χρησιμοποιεί για να λειτουργεί αποτελεσματικά στη ζωή. Το κλειδί στην ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι η αυτοεπίγνωση.

Υποστηρίζεται επίσης, ότι μία άποψη της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η «κοινωνική νοημοσύνη». Η ικανότητα, η οξύνοια να «διαβάζει» το άτομο το περιβάλλον και να ενεργεί ορθά στη διαχείριση των ανθρωπίνων σχέσεων.

Είναι η νοημοσύνη εκείνη που εμπεριέχει κοινωνικές δεξιότητες, που καθιστούν αποτελεσματικές τις διαπροσωπικές σχέσεις, όπως αναλύεται παρακάτω.

Οι δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης, εστιάζονται:

-Στη γνώση των συναισθημάτων (αυτοεπίγνωση): Είναι η δυνατότητα αναγνώρισης από το άτομο των συναισθημάτων του. Κυρίαρχο στοιχείο για την ψυχολογική ενόραση, την αυτοκατανόηση και την καλύτερη ζωή, διότι το άτομο που δεν κατανοεί τα συναισθήματα του, κινδυνεύει να γίνει πράγματι έρμαιο αυτών.

-Στον έλεγχο των συναισθημάτων (αυτορρύθμιση): Είναι η ικανότητα που οικοδομείται επάνω στην αυτοεπίγνωση, ώστε το άτομο να ελέγχει τα συναισθήματα του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.

-Στην εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό μας: Η ικανότητα του ατόμου να έχει αυτοέλεγχο, να υποτάσσει τα συναισθήματα της ανυπομονησίας, να ελέγχει την παρορμητικότητα, να έχει αυτοκυριαρχία, να είναι δημιουργικό με οτιδήποτε απασχολείται και αισιόδοξο με οτιδήποτε το απασχολεί.

-Στην αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων (ενσυναίσθηση): Είναι θεμελιώδης και ζωτικής σημασίας δεξιότητα η ενσυναίσθηση. Η ενσυναισθητική στάση ζωής συναρτάται με τον αλτρουϊσμό και συνδέεται με τη σφαίρα της ηθικής.

Την ειλικρινή αφοσίωση στις ηθικές αξίες. Συναισθανόμενος τον άλλον σημαίνει ότι τον νοιάζεσαι. Η έλλειψη ενσυναίσθησης ή οποιουδήποτε είδους συμπόνοιας είναι ψυχοπαθητική διαταραχή και τα άτομα αυτά είναι αδίστακτοι ψεύτες. Είναι άτομα που χειρίζονται με κυνισμό τα συναισθήματα των θυμάτων τους, άτομα έτοιμα να πουν τα πάντα, προκειμένου να πετύχουν το στόχο τους.

-Στο χειρισμό των ανθρωπίνων σχέσεων (κοινωνικές δεξιότητες): Είναι η δεξιότητα του χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων. Τέτοιες ικανότητες βρίσκονται πίσω από πετυχημένα άτομα, άτομα ηγετικά με διαπροσωπικές επιτυχίες.

-Η ικανότητα να εκφράζεις και να μεταδίδεις τα συναισθήματα σου

Είναι σημαντική κοινωνική δεξιότητα του ατόμου, όχι μόνο να εκφράζει τα συναισθήματα του αλλά και πόσο αποτελεσματικά εκφράζει αυτά.

Το άτομο που είναι προικισμένο με κοινωνική νοημοσύνη, τηρεί λεξικό κοινωνικής συμπεριφοράς και ακολουθεί κανόνες, στην έκφραση των συναισθημάτων του ιδιαίτερα όταν αυτά μπορεί να πληγώσουν. Σε διαφορετική περίπτωση υποθάλπτει γύρω του την συναισθηματική ένδεια-απομόνωση.

Στις κοινωνικές του επαφές τα συναισθηματικά σήματα που εκφράζει-μεταδίδει, επηρεάζουν το περιβάλλον και όσο πιο κοινωνικά επαρκές είναι το άτομο, τόσο θετικότερα είναι τα σήματα που μεταδίδει.

Έχει παρατηρηθεί ότι, οι άνθρωποι που χαιρόμαστε να κάνουμε παρέα, είναι εκείνοι που οι συναισθηματικές τους δεξιότητες μας κάνουν να νοιώθουμε όμορφα. Διότι, τα άτομα αυτά εξωτερικεύουν θετικά συναισθήματα, συναισθήματα αλτρουϊσμού και βοηθούν τους άλλους στην αποτελεσματική διαχείριση αρνητικών καταστάσεων και συναισθημάτων, είναι άτομα προικισμένα με ένα πολύτιμο κοινωνικό προσόν, που είναι η κοινωνική νοημοσύνη.

Έτσι, με την ζωτικής σημασίας κοινωνική δεξιότητα την ενσυναίσθηση, η οποία καθορίζει τον τρόπο διαχείρισης των συναισθημάτων του, το άτομο γίνεται δημοφιλές, γοητευτικό και αιχμαλωτίζει τη συγκίνηση στο περιβάλλον του.

Β) Κοινωνική νοημοσύνη

Τα άτομα με κοινωνική νοημοσύνη ξεχωρίζουν για τη κοινωνική χάρη και τη γοητεία που διαθέτουν. Ταιριάζουν εύκολα και επικοινωνούν εξίσου εύκολα με τους ανθρώπους. Έχουν ικανότητα επιρροής. Διαβάζουν τις αντιδράσεις τους και τα συναισθήματα τους, έχουν ηγετικές δυνατότητες και κάνουν ορθή διαχείριση των κρίσεων.

Τα χαρίσματα αυτά αναγνωρίζονται ως συστατικά της διαπροσωπικής νοημοσύνης, που συνοπτικά είναι, η οργάνωση και ο συντονισμός ενός συνόλου, η ικανότητα της διαπραγμάτευσης, η σύλληψη και η διάγνωση των συναισθημάτων των άλλων.

Οι άνθρωποι που διαθέτουν τα συστατικά της διαπροσωπικής νοημοσύνης, συνθέτουν τη διαπροσωπική λάμψη, απαραίτητα στοιχεία της γοητείας, της κοινωνικής καταξίωσης και της ιδιότητας του «χαρισματικού ατόμου».

Γ) Η συναισθηματική νοημοσύνη στο χώρο εργασίας

Είναι γεγονός ότι η «επαγγελματική» κουλτούρα στο χώρο εργασίας είναι συνυφασμένη με τη παρουσία συναισθηματικών χαρισμάτων. Τα άτομα με «επαγγελματική» κουλτούρα είναι άτομα που έχουν ως γνώμονα το σεβασμό στον συνάνθρωπο, μοιράζονται ένα σύνολο αξιών, κανόνων και πεποιθήσεων και αναπτύσσουν ένα είδος κοινωνικής ταυτότητας στην επιχείρηση που απασχολούνται.

Τα συναισθηματικά χαρίσματα είναι συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης, τα οποία συνδράμουν καταλυτικά στην αποτελεσματικότερη διαχείριση του εργασιακού περιβάλλοντος.

Η έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης, δηλαδή (σεβασμού, εκτίμησης, αλληλεγγύης, κατανόησης, διαλλακτικότητας κ.λπ.) δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στο εργασιακό περιβάλλον, ενώ είναι ορατή, από τα συναισθηματικά αναστατωμένα άτομα, ανίκανα να εργαστούν.

Η παρουσία συναισθηματικών χαρισμάτων στο χώρο εργασίας, βοηθά να μετατραπούν τα παράπονα σε δημιουργικό διάλογο, η διαφορετικότητα να αντιμετωπιστεί με αποτελεσματικό τρόπο και όχι να αποτελεί αιτία συγκρούσεων, δημιουργεί υγιές εργασιακό δίκτυο.

Ο σεβασμός στο άτομο πρέπει να κατέχει υψηλή θέση στη οργανωτική δομή-κουλτούρα της επιχείρησης. Η εργασία πρέπει να είναι ομαδική δουλειά με ανοικτά δίκτυα επικοινωνίας, συνεργασίας και ελεύθερης έκφρασης της κάθε άποψης.

Με τη συνεχή βελτίωση του τρόπου λειτουργίας των ανθρώπων και της συλλογικής νοημοσύνης, επιτυγχάνεται ένα σημαντικό βήμα στην ποιότητα της ζωής του ατόμου, αλλά και στην αύξηση της απόδοσης του πνευματικού πλούτου μίας επιχείρησης, με αντανάκλαση στη πρόοδο της.

Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να διαδραματίσει επίσης, εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στον ηγετικό χώρο της εργασίας. Γιατί, όταν ηγείσαι δεν σημαίνει ότι κυριαρχείς.

Ηγεσία είναι η τέχνη να επικοινωνείς και να πείθεις τους εργαζόμενους για τον κοινό στόχο, και σε αυτό συμβάλλει καταλυτικά η παρουσία της συναισθηματικής νοημοσύνης.

Είναι ανάγκη στην οργανωτική κουλτούρα της κάθε επιχείρησης να κυριαρχεί ο σεβασμός στον εργαζόμενο, βασικό συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης.

Οι υγιείς και χαρούμενοι εργαζόμενοι μπορούν να υποσχεθούν και υγιείς επιχειρήσεις.

Δ) Εν κατακλείδι, η ζωή είναι μία δυναμική διαδικασία και μπορεί να γίνει ένας «παράδεισος» εάν η διαδικασία αυτή ακολουθεί ένα πρόγραμμα με συναισθηματικές και γνωστικές δεξιότητες

Συγκεκριμένα:

-Tην αυτοεπίγνωση: η αναγνώριση των συναισθημάτων σου.

-Το χειρισμό των συναισθημάτων σου: να ελέγχεις το φόβο, το θυμό, τη θλίψη, το άγχος σου.

-Την ενσυναίσθηση: να αντιλαμβάνεσαι τους άλλους και να μπαίνεις στη θέση τους.

-Την ενόραση: να αναγνωρίζεις τα πρότυπα της συναισθηματικής σου ζωή, αλλά και των άλλων.

-Την επικοινωνία: να εκφράζεις με θετικό τρόπο τα συναισθήματα σου και να στέλνεις θετικά μηνύματα.

-Τον αυτοέλεγχο-την υπευθυνότητα: να ελέγχεις κάθε σου πράξη, να γνωρίζεις τις συνέπειες των πράξεων σου και να αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου.

-Την αυτοαποδοχή: να είσαι περήφανος και να βλέπεις μέσα από ένα θετικό πρίσμα τον εαυτό σου. Να αναγνωρίζεις τα θετικά και τα αρνητικά σου σημεία.

-Την διεκδικητικότητα: να ορθώνεις ανάστημα αξιοπρεπώς για να υπερασπιστείς το δίκιο σου. Να διεκδικείς τα δικαιώματα σου με θετική συμπεριφορά και να μην παραμένεις παθητικός.

-Τη συνεργασία: να ξέρεις πότε και πώς συνεργάζεσαι.

-Τη αντιμετώπιση κρίσεων: να είσαι σε θέση να επιλύεις τις διαφωνίες. Να κάνεις σωστή διαχείριση κρίσεων.

-Την εξωτερίκευση των συναισθημάτων: να προσπαθείς να εδραιώνεις την εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις. Να γνωρίζεις πότε πρέπει να εξωτερικεύεις προσωπικά συναισθήματα.

Εάν ο άνθρωπος εντάξει στη ζωή του, μαζί με τα συστατικά συναισθηματικής νοημοσύνης, τον αλτρουϊσμό και την αγάπη για άλλα πράγματα, θα είναι σε όλα τα επίπεδα της ζωής πιο επιτυχημένος, ισορροπημένος και ευτυχισμένος, αεί ζητούμενον.