Επιστήμονες εντόπισαν το μυστικό συστατικό στα έργα του Ντα Βίντσι - Παρόμοια τεχνική από Μποτιτσέλι και Ρέμπραντ
Την ίδια τεχνική φαίνεται ότι ακολουθούσαν ο Μποτιτσέλι, αλλά και ο Ρέμπραντ.
Κορυφαίοι ζωγράφοι όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Σάντρο Μποτιτσέλι και ο Ρέμπραντ μπορεί να χρησιμοποιούσαν πρωτεΐνες, ειδικά κρόκο αυγού, στις ελαιογραφίες τους, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.
Ιχνη υπολειμμάτων πρωτεΐνης είχαν ανιχνευθεί από καιρό σε κλασικές ελαιογραφίες, αν και συχνά αποδιδόταν σε κάποιου είδους μόλυνση. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν λίγες μέρες στο περιοδικό Nature Communications διαπίστωσε ότι η ενσωμάτωση της ουσίας αυτής ήταν πιθανότατα σκόπιμη - και ρίχνει φως στις τεχνικές γνώσεις των λεγόμενων Old Masters - των πιο ικανών Ευρωπαίων ζωγράφων του 16ου, 17ου και των αρχών του 18ου αιώνα - και στον τρόπο προετοιμασίας των χρωμάτων.
«Υπάρχουν πολύ λίγες γραπτές πηγές σχετικά με αυτό και δεν έχει γίνει καμία επιστημονική εργασία στο παρελθόν για να διερευνηθεί το θέμα σε τέτοιο βάθος», δήλωσε η συγγραφέας της μελέτης, Οφελί Ρανκέ. «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι ακόμη και με μια πολύ μικρή ποσότητα κρόκου αυγού, μπορεί να επιτύχει μια εκπληκτική αλλαγή των ιδιοτήτων της λαδομπογιάς, αποδεικνύοντας πόσο ωφέλιμο θα μπορούσε να ήταν για τους καλλιτέχνες», εξήγησε.
Η απλή προσθήκη λίγου κρόκου αυγού στα έργα τους, όπως αποδεικνύεται, θα μπορούσε να έχει μακροχρόνια αποτελέσματα, που ξεπερνούν την απλή αισθητική.
Αυγό εναντίον λαδιού
Σε σύγκριση με την τέμπερα των αρχαίων Αιγυτπίων - που συνδύαζε κρόκο αυγού με χρωστικές ουσίες σε σκόνη και νερό - η λαδομπογιά δημιουργεί πιο έντονα χρώματα, επιτρέπει πολύ ομαλές χρωματικές μεταβάσεις και στεγνώνει πολύ πιο αργά, έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αρκετές ημέρες μετά την παρασκευή της.
Ωστόσο, η λαδομπογιά, η οποία γίνεται με λάδι λιναρόσπορου ή καρθαμέλαιου αντί για νερό, έχει επίσης μειονεκτήματα, συμπεριλαμβανομένου του ότι είναι πιο ευαίσθητη στη ζημιά που προκαλείται από την έκθεση στο φως.
Επειδή η παρασκευή του χρώματος ήταν μια πειραματική διαδικασία, είναι πιθανό οι Old Masters να είχαν προσθέσει κρόκο αυγού, ένα οικείο συστατικό, στον νεότερο τύπο βαφής, που πρωτοεμφανίστηκε τον έβδομο αιώνα στην Κεντρική Ασία πριν εξαπλωθεί στη Βόρεια Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα και την Ιταλία κατά την Αναγέννηση.
Στη μελέτη, οι ερευνητές αναδημιούργησαν τη διαδικασία της βαφής χρησιμοποιώντας τέσσερα συστατικά - κρόκο αυγού, φιλτραρισμένο νερό, λιναρέλαιο και χρωστική ουσία - για να αναμίξουν δύο ιστορικά δημοφιλή και σημαντικά χρώματα, το λευκό μόλυβδο και το μπλε ultramarine.
«Η προσθήκη κρόκου αυγού είναι ευεργετική γιατί μπορεί να ρυθμίσει τις ιδιότητες αυτών των χρωμάτων με δραστικό τρόπο», διευκρίνισε η Ρανκέ. Οι χημικές αντιδράσεις μεταξύ του λαδιού, της χρωστικής και των πρωτεϊνών στον κρόκο επηρεάζουν άμεσα τη συμπεριφορά και το ιξώδες του χρώματος. «Για παράδειγμα, η λευκή χρωστική ουσία είναι αρκετά ευαίσθητη στην υγρασία, αλλά αν την καλύψεις με ένα στρώμα πρωτεΐνης, θα την κάνει πολύ πιο ανθεκτική σε αυτήν, καθιστώντας τη βαφή αρκετά εύκολη στην εφαρμογή», επισήμανε.
Μια άμεση απόδειξη της επίδρασης του κρόκου αυγού στη λαδομπογιά, ή της έλλειψής της, μπορεί να φανεί στην «Παναγία με το γαρύφαλλο» (Madonna of the Carnation του Λεονάρντο ντα Βίντσι, έναν από τους πίνακες που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης.
Αυτή τη στιγμή εκτίθεται στην Alte Pinakothek στο Μόναχο της Γερμανίας, με το έργο να έχει εμφανές «ζάρωμα» στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών του. «Η λαδομπογιά αρχίζει να στεγνώνει από την επιφάνεια προς τα κάτω, γι′ αυτό και ζαρώνει», τόνισε η Ρανκέ.
Ενας λόγος για το «τσαλάκωμα» μπορεί να είναι η ανεπαρκής ποσότητα χρωστικών στο χρώμα και η μελέτη έδειξε ότι αυτό το αποτέλεσμα θα μπορούσε να αποφευχθεί με την προσθήκη κρόκου αυγού: «Αυτό είναι εκπληκτικό γιατί έχει την ίδια ποσότητα χρωστικής στο χρώμα, αλλά η παρουσία του κρόκου του αυγού αλλάζει τα πάντα».
Επειδή το τσαλάκωμα εμφανίζεται μέσα σε λίγες μέρες, είναι πιθανό ο Λεονάρντο και άλλοι κορυφαίοι ζωγράφοι να είχαν εντοπίσει το το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, καθώς και τις πρόσθετες ευεργετικές ιδιότητες του κρόκου αυγού στη λαδομπογιά, συμπεριλαμβανομένης της αντοχής στην υγρασία.
Νέα κατανόηση των κλασικών έργων
Ένας άλλος πίνακας που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της μελέτης ήταν ο «Θρήνος για το νεκρό Χριστό» (The Lamentation Over the Dead Christ), του Μποτιτσέλι, που επίσης εκτίθεται στο Alte Pinakothek. Το έργο είναι κυρίως φτιαγμένο με τέμπερα, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί λαδομπογιά για το φόντο και κάποια δευτερεύοντα στοιχεία.
«Γνωρίζαμε ότι ορισμένα σημεία στους πίνακες δείχνουν πινελιές που είναι χαρακτηριστικές της ελαιογραφία, ωστόσο εντοπίσαμε και την παρουσία πρωτεϊνών», είπε η Ρανκέ.
Επειδή η προσθήκη κρόκου αυγού είχε τόσο επιθυμητά αποτελέσματα στη λαδομπογιά, η παρουσία πρωτεϊνών στο έργο μπορεί να αποτελεί ένδειξη σκόπιμης χρήσης, σύμφωνα με τη μελέτη. Η Ράνκε ελπίζει ότι αυτά τα προκαταρκτικά ευρήματα μπορεί να πυροδοτήσουν περισσότερη έρευνα για αυτό το θέμα που δεν έχει μελετηθεί καθόλου.
