Το αναπτυξιακό «στοίχημα» του κρατικού προϋπολογισμού του 2023

17/10/2022, 11:30
Το αναπτυξιακό «στοίχημα» του κρατικού προϋπολογισμού του 2023

Οι συνέπειες από την ενεργειακή κρίση και τις πληθωριστικές πιέσεις, η αβεβαιότητα για τις γεωπολιτικές εξελίξεις, και οι κίνδυνοι για την οικονομία

Μια δύσκολη εξίσωση καλείται να λύσει το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, μέσω του κρατικού προϋπολογισμού του 2023. Αφενός πρέπει να διασφαλιστεί ότι η ελληνική οικονομία θα βγει με τις μικρότερες δυνατές ζημιές από την ενεργειακή κρίση και τις γεωπολιτικές αναταράξεις, διατηρώντας θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Αφετέρου, πρέπει να συνεχιστεί η στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων για όσο χρειαστεί, χωρίς όμως να διαταραχθεί η δημοσιονομική ισορροπία, γεγονός το οποίο θα έθετε σε κίνδυνο την απόκτηση της επενδυτικής βαθμίδας για τα ελληνικά ομόλογα.

Όπως άλλωστε παραδέχεται το ίδιο το ΥΠΟΙΚ, ο προϋπολογισμός του 2023 καταρτίζεται υπό συνθήκες εξαιρετικά υψηλής αβεβαιότητας, αναφορικά με τις γεωπολιτικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο.

Καλείται να συγκεράσει προκλήσεις που αφορούν την ενεργειακή κρίση, την πληθωριστική πίεση στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, την υγειονομική κρίση που εάν και έχει υποχωρήσει, συνεχίζει να επιβαρύνει τις δαπάνες του συστήματος υγείας, αλλά και τις αυξημένες δαπάνες για την αναγκαία αμυντική θωράκιση της χώρας.

Την ίδια στιγμή καλείται να διατηρήσει τη δημοσιονομική ισορροπία και τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά και να υποστηρίξει ένα ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων για τη βελτίωση της ζωής και της ευημερίας όλων των πολιτών.

Οι κίνδυνοι

Σύμφωνα με το Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού του 2023, οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις μακροοικονομικές προβλέψεις, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο για το 2023, είναι αυξημένοι και συνδέονται κατά κύριο λόγο με τις γεωπολιτικές προκλήσεις, την εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία, τις συνθήκες εφοδιασμού της Ευρώπης με φυσικό αέριο, τις τιμές της ενέργειας και των καυσίμων και την Ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική.

Ειδικά η αβεβαιότητα γύρω από τις ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις, αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα που δυσχεραίνει τη διενέργεια ασφαλών προβλέψεων παγκοσμίως.

Σε αυτό το πλαίσιο, το βασικό όπλο οικονομικής άμυνας της χώρας είναι η συνετή δημοσιονομική διαχείριση, κατευθύνοντας τους πόρους που είναι διαθέσιμοι, στον μετριασμό των συνεπειών της ενεργειακής κρίσης στην Ελληνική κοινωνία και τον παραγωγικό ιστό της χώρας.

Παράλληλα, η τήρηση των ρεαλιστικών δημοσιονομικών στόχων είναι το διαβατήριο για την πρόσβαση στις αγορές, τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του Ελληνικού χρέους και την επίτευξη επενδυτικής βαθμίδας, έτσι ώστε να διατηρηθεί η θετική οικονομική προοπτική της χώρας για τα επόμενα έτη.

Η εικόνα της οικονομίας το 2022

Όπως και να ’χει, η ελληνική οικονομία, κατά το ΥΠΟΙΚ, έχει επιδείξει σημαντική ανθεκτικότητα, υποστηριζόμενη από τα δημοσιονομικά μέτρα της πολιτείας. Ως αποτέλεσμα, για το 2022 προβλέπεται ρυθμός ανάπτυξης 5,3%, έναντι 4,5% που είχε προβλεφθεί στον Κρατικό Προϋπολογισμό του 2022 και 3,1% που είχε εκτιμηθεί στο Πρόγραμμα Σταθερότητας του Απριλίου 2022.

Σε ονομαστικούς όρους, η οικονομική ανάπτυξη του 2022 εκτιμάται ακόμα υψηλότερα, σε 14,8% σε ετήσια βάση, λόγω της αύξησης του αποπληθωριστή ΑΕΠ κατά 9,1% στο σύνολο του έτους.

Ο ρυθμός πληθωρισμού βάσει του Εν.ΔΤΚ εκτιμάται σε 8,8% στο σύνολο του 2022, ελαφρώς άνω του ρυθμού του πρώτου εξαμήνου 2022 (8,5%) εν μέσω υψηλής αβεβαιότητας και μεταβλητότητας στις ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου.

Ως πρωτεύων παράγοντας της ανάπτυξης στο σύνολο του 2022 εκτιμάται η πραγματική εγχώρια ζήτηση, στη βάση κυρίως της εμπροσθοβαρούς ανάπτυξης της ιδιωτικής κατανάλωσης εντός του έτους.

Σημαντικό μέρος της αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ προέρχεται από τη θετική συμβολή των καθαρών εξαγωγών υπηρεσιών, που αντισταθμίζει κατά 76% την αρνητική συμβολή των καθαρών εξαγωγών αγαθών.Η πραγματική ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί το 2022 κατά 7,2% σε ετήσια βάση.

Οι πραγματικές επενδύσεις εκτιμάται ότι θα επιταχυνθούν μεταξύ των δύο τελευταίων τριμήνων του 2022, παρά τη δυσμενή διεθνή συγκυρία. Στο σύνολο του έτους, ο ρυθμός αύξησής τους αναμένεται να αγγίξει διψήφιο ποσοστό έναντι του 2021 (10,0%), εν μέσω αύξησης των επενδύσεων σε κατασκευές για τρίτο συνεχόμενο έτος, και με επιταχυνόμενο ρυθμό.

Σύμφωνα με το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, τα αποτελέσματα αυτά υποστηρίχθηκαν εντός του 2022 από δημοσιονομικά μέτρα ύψους 4,7 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, μέτρα ύψους 4,3 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, αλλά και μεταρρυθμίσεις προς όφελος των πολιτών, όπως ενδεικτικά είναι: η διπλή αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 9,7% συνολικά μέσα στο 2022, η περαιτέρω μόνιμη μείωση του Ενιαίου Φόρου Ιδιοκτησίας Ακινήτων (ΕΝΦΙΑ), από το 2018 κατά 35% και η κατάργηση του φόρου γονικών παροχών-δωρεών.

Το “δύσκολο” αναπτυξιακά 2023

Τα πράγματα αρχίζουν και δυσκολεύουν για την ελληνική οικονομία το επόμενο έτος, καθώς οι προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας προβλέπεται να επιδεινωθούν το 2023, καθώς ο επίμονα υψηλός πληθωρισμός, οι αυστηρότερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες και οι διαταράξεις από την πλευρά της προσφοράς επηρεάζουν την οικονομική δραστηριότητα.

Το πραγματικό ΑΕΠ της παγκόσμιας οικονομίας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022, αναθεωρείται καθοδικά με ασύμμετρες επιπτώσεις μεταξύ των οικονομιών.

Σημειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις οικονομικές προβλέψεις της (Ιούλιος 2022) εκτιμά ρυθμό ανάπτυξης για την ΕΕ 2,7% και 1,5% και για την Ευρωζώνη 2,6% και 1,4% το 2022 και το 2023 αντίστοιχα.

Οι προοπτικές της οικονομίας της Ευρωζώνης και της ΕΕ επιβαρύνονται ιδιαίτερα από τις επιπτώσεις του πολέμου, οι οποίες διαχέονται κυρίως μέσω της περαιτέρω αύξησης των διεθνών τιμών των ενεργειακών προϊόντων, των τροφίμων και άλλων βασικών προϊόντων, των αυστηρότερων χρηματοπιστωτικών συνθηκών, αλλά και δευτερογενώς μέσω της επιβράδυνσης της παγκόσμιας ζήτησης.

Ειδικότερα, οι οικονομικές συνέπειες εξαιτίας του πολέμου, αναμένεται να είναι εντονότερες στα κράτη-μέλη της ΕΕ λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας και υψηλής εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.

Ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός αναμένεται να ανέλθει στο 8,3% στην ΕΕ και 7,6% στην Ευρωζώνη το 2022, πριν υποχωρήσει το 2023 σε 4,6% και 4,0% αντίστοιχα. Για την ελληνική οικονομία, το 2023 θα είναι το πρώτο έτος λειτουργίας εκτός της στενής δημοσιονομικής επιτήρησης που ξεκίνησε το 2010 με το πρώτο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής.

Στενότερα περιθώρια

Ωστόσο, η σταδιακή επαναφορά σε τροχιά συνετούς δημοσιονομικής πολιτικής, ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση στις αγορές, υπαγορεύει ο δημοσιονομικός σχεδιασμός να κινηθεί σε συγκριτικά στενότερα περιθώρια εντός του 2023, έναντι της μεγάλης δημοσιονομικής επέκτασης που ακολουθήθηκε για τις κρίσεις της πανδημίας και της ενέργειας την περίοδο 2020 – 2022.

Οι προβλέψεις για την ελληνική οικονομία

Σύμφωνα με το Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού του 2023, με την ενεργειακή κρίση ακόμα ενεργή, σηματοδοτείται η σημασία των αυτόματων σταθεροποιητών για την αποφυγή μεγάλης επιβράδυνσης της ανάπτυξης.

Αυτοί ενισχύονται από το 2023 με τα νέα μέτρα φορολογικής ελάφρυνσης των νοικοκυριών και επιχειρήσεων σε ό,τι αφορά τη μόνιμη μείωση κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες των ασφαλιστικών εισφορών περίπου 2,2 εκατ. εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα και την αναστολή σε μόνιμη βάση της εισφοράς αλληλεγγύης στον ιδιωτικό τομέα, με επέκταση του μέτρου στο δημόσιο και στους συνταξιούχους, αλλά και τα νέα κυβερνητικά μέτρα στήριξης της οικονομίας με έναρξη εφαρμογής το 2023.

Αναμένεται εξομάλυνση

Το ΥΠΟΙΚ λοιπόν προβλέπει ότι, από την άνοιξη του 2023, η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας αναμένεται να ενδυναμωθεί στη βάση των ως άνω μέτρων και της υποχώρησης του ρυθμού αύξησης του δείκτη τιμών.

Η αναμενόμενη περαιτέρω εξομάλυνση των διεθνών τιμών στο πετρέλαιο, που από κοινού με τη συνεχιζόμενη επιδότηση ενεργειακού κόστους για νοικοκυριά και επιχειρήσεις και την ομαλοποίηση της λειτουργίας της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας, συνεπάγονται για το 2023 σημαντικά ηπιότερο κατ’ εκτίμηση ρυθμό πληθωρισμού έναντι του 2022 (3,0% κατά μέσο όρο στο σύνολο του έτους).

Ακόμα, η προσήλωση στην υλοποίηση απορρόφησης των πόρων του ΤΑΑ αναμένεται να φέρει επιτάχυνση της ετήσιας συμβολής του στην ανάπτυξη στις 1,9 ποσοστιαίες μονάδες.

Η ανωτέρω υλοποίηση προβλέπεται ότι θα αποτελέσει τον κύριο μοχλό επενδύσεων του 2023, των οποίων ο όγκος προβλέπεται κατά 16% υψηλότερος έναντι του 2022, και τον βασικό παράγοντα ανθεκτικότητας της αγοράς εργασίας που θα συντελέσει στη μείωση της ανεργίας κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες του εργατικού δυναμικού στο 2023, σε ποσοστό 12,6% βάσει του ορισμού της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού.

Ο ρυθμός αύξησης της πραγματικής ιδιωτικής κατανάλωσης εκτιμάται σε 1,3% έναντι του 2022 (επίπεδο που είναι αυξημένο κατά 7,8% έναντι του προ-πανδημίας επιπέδου).

Την ίδια στιγμή, η κατανάλωση της Γενικής Κυβέρνησης το 2023 αναμένεται να παραμείνει πάνω από το προ-πανδημίας επίπεδο, ωστόσο ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της το 2023 εκτιμάται αρνητικός κατά 1,5%, εν μέσω της σταδιακής προσαρμογής στους μεσοπρόθεσμους στόχους της δημοσιονομικής πολιτικής.

Οι εξαγωγές αγαθών

Ο εξωτερικός τομέας της οικονομίας αναμένεται να διατηρήσει αρνητική τη συμβολή του στην πραγματική ανάπτυξη το 2023, κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες, όμως με την αρνητική συμβολή του ισοζυγίου αγαθών να συρρικνώνεται στο ένα πέμπτο του 2022 στη βάση της πρόβλεψης για αύξηση των ελληνικών εξαγωγών αγαθών κατά 3,5% ετησίως σε όρους όγκου.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόβλεψη για την ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ το 2023 ανέρχεται σε 2,1%, μειωμένη έναντι του 2022, αλλά πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης (1,4% σύμφωνα με τις θερινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και 0,9% σύμφωνα με τις προβλέψεις Σεπτεμβρίου 2022 της ΕΚΤ).

Η αξιολόγηση του μακροοικονομικού σεναρίου του προϋπολογισμού

Την ίδια ώρα, το Ελληνικό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (ΕΔΣ) διατύπωσε τη γνώμη του επί των μακροοικονομικών προβλέψεων του Προσχεδίου του Κρατικού Προϋπολογισμού 2023.

Με βάση την αξιολόγηση αυτή λοιπόν, το μακροοικονομικό σενάριο του Προσχεδίου του Κρατικού Προϋπολογισμού 2023 (ΚΠ 2023) αναθεωρεί σημαντικά τις προβλέψεις του Προγράμματος Σταθερότητας 2022-25 (ΠΣ 2022-25) για τη μεγέθυνση του πραγματικού ΑΕΠ το 2022 προς πάνω, από 3.1% σε 5.3%, και το 2023 προς τα κάτω, από 4.8% σε 2.05%.

Η κατεύθυνση των αναθεωρήσεων είναι ίδια, αλλά τα μεγέθη μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα της πιο πρόσφατης αναθεώρησης των προβλέψεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αναφορικά με τον πληθωρισμό, το σενάριο του ΚΠ 2023 ακολουθεί στενότερα την εκτίμηση της ΕΕ για το 2022 αναθεωρώντας την αύξηση του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕΔΤΚ) σε 8.8% (από 5.6% στο ΠΣ 2022-25, ενώ αποκλιμακώνει πιο γρήγορα από τις εκτιμήσεις της ΕΕ την πορεία του για το 2023 προβλέποντας αύξηση 3.0% (έναντι 3.4%).

Ωστόσο, παρά την προβλεπόμενη μείωση του πληθωρισμού, αναγνωρίζεται η πιθανότητα επιμονής του το 2023 σε σχεδόν διπλάσιο μέγεθος από αυτό του προηγούμενου χρονικά σεναρίου (ΠΣ 2022-25,1.6%) στο οποίο είχε βασιστεί και ο μεσοπρόθεσμος δημοσιονομικός σχεδιασμός της χώρας.

Αβεβαιότητα

Σύμφωνα με το ΕΔΣ, το τρέχον έτος, η κατεύθυνση της προς τα πάνω αναθεώρησης συμβαδίζει με την υψηλότερη από την αναμενόμενη στο ΠΣ 2022-25 μεγέθυνση του ΑΕΠ το πρώτο εξάμηνο σε ετήσια βάση, σύμφωνα με τα τριμηνιαία στοιχεία εθνικών λογαριασμών της ΕΛΣΤΑΤ.

Το εύρος της αναθεώρησης υπόκειται, ωστόσο, σε μια σειρά από αβεβαιότητες ως προς την πορεία του υπόλοιπου έτους: Με βάση τα εποχικά προσαρμοσμένα στοιχεία για το ΑΕΠ του πρώτου εξαμήνου, το σενάριο του ΚΠ 2023 υποθέτει ότι η επίδοση του πρώτου εξαμήνου θα επαναληφθεί εν γένει και το δεύτερο, κάτι που δεν απορρίπτεται με βάση τα ιστορικά στοιχεία.

Χωρίς εποχική προσαρμογή, ωστόσο, οι επιδόσεις του πρώτου εξαμήνου μειώνονται και η απόσταση για την πραγματοποίηση των αναθεωρημένων ετήσιων προβλέψεων αυξάνεται, ιδιαίτερα ως προς την πορεία των επενδύσεων και των εξαγωγών.

Αυτό δημιουργεί αβεβαιότητα όχι μόνο ως προς το αν η τουριστική περίοδος θα δώσει την αναμενόμενη ώθηση στην οικονομία κατά το τρίτο τρίμηνο του έτους, αλλά κυρίως για το κατά πόσο η επίδοση αυτή θα είναι ικανή για να υπερ-αντισταθμίσει την εποχική πτώση που παρατηρείται διαχρονικά το τέταρτο τρίμηνο στην ελληνική οικονομία και αναμένεται να δυσχεράνει η παρατεταμένη διεθνής ενεργειακή κρίση και η κλιμάκωση του πληθωρισμού.

Για το έτος 2023, οι κίνδυνοι πραγματοποίησης του σεναρίου σχετίζονται, μέσω αποτελεσμάτων βάσης (base) και μεταφοράς (carry over) με τους κινδύνους για το 2022. Στο σύνολο της διετίας το σενάριο αναθεωρεί προς τα κάτω την πρόβλεψη του ΠΣ 2022- 25 για την μεγέθυνση του ΑΕΠ, διατηρώντας τις ίδιες εν γένει εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις του Εθνικού Σχεδίου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης (ΕΣΑΑ) στην οικονομία.

Επιβράδυνση μεγέθυνσης της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων και διεύρυνση του εμπορικού ελλείμματος είναι τα βασικά στοιχεία της αναθεώρησης.

Όπως και για το 2022, βασικό στοιχείο αβεβαιότητας των προβλέψεων αποτελεί η πορεία της ενεργειακής κρίσης. Η μικρότερη προς τα κάτω αναθεώρηση των προβλέψεων για τους αποπληθωριστές εισαγωγών και εξαγωγών για το 2023 (σε σχέση με το μέγεθος της προς τα πάνω αναθεώρησής τους για το 2022) αντανακλά την υπόθεση ότι οι διεθνείς τιμές θα ανέλθουν σε υψηλότερα επίπεδα.

Αυτό με το σειρά του συντηρεί την αβεβαιότητα ως προς την ανθεκτικότητα της οικονομικής δραστηριότητας νοικοκυριών και επιχειρήσεων καθώς και της αποτελεσματικότητας των μέτρων οικονομικής πολιτικής, που ενσωματώνονται στο σενάριο.

Το μέγεθος της επιβάρυνσης

Σε κάθε περίπτωση, το βασικό στοιχείο αβεβαιότητας του σεναρίου του Προσχεδίου για το τρέχον έτος συνίσταται στο μέγεθος της επιβάρυνσης στη δυναμική ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας από την πανδημία, η οποία παρατηρείται τους τελευταίους μήνες, υπό τις ιδιαίτερες τρέχουσες συνθήκες κλιμακούμενου πληθωρισμού και επιπέδου τιμών, οι οποίες αναμένεται να επιταχύνουν τις δυσμενείς επιδράσεις τους σε ιδιωτική κατανάλωση, επενδύσεις και εξωτερικό τομέα.

Εκτός της πορείας του τουρισμού, παράγοντες στήριξης του μακροοικονομικού σεναρίου για το 2022 αποτελεί η ανθεκτικότητα της ιδιωτικής κατανάλωσης, η επίδραση του ΕΣΑΑ, η καλή πορεία της απασχόλησης και τα οικονομικά μέτρα στήριξης της κυβέρνησης.

Για το 2023 το σενάριο του Προσχεδίου αναθεωρεί τη μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας προς τα κάτω ενσωματώνοντας εκτιμήσεις για τις δυσμενείς επιπτώσεις του περιβάλλοντος αυξημένης αβεβαιότητας και ενεργειακής κρίσης στην οικονομία, τα οποία που τροφοδοτούνται από την παρατεταμένη διεθνή γεωπολιτική ένταση.

Η αναθεώρηση ενδεχομένως να αποδειχθεί συντηρητική στην περίπτωση που οι πληθωριστικές πιέσεις διατηρηθούν ή ενταθούν (ιδίως στα ενεργειακά αγαθά και τα τρόφιμα), οπότε θα σημειωθεί περαιτέρω η επιβάρυνση στα πραγματικά εισοδήματα των νοικοκυριών και το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων.

Δυσμενή σενάρια ενδεχόμενης ύφεσης στην Ευρωζώνη, καθώς και αυξημένων κινδύνων διασφάλισης ενεργειακής επάρκειας, προβλέπεται να ασκήσουν περαιτέρω αρνητικές πιέσεις στη μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας.